4/01/2013

DIAM, MAWAS DIRI, NGALAH

Pitutur kumpulan 11 ini merupakan cara untuk mengatasi orang-orang dengan perilaku yang terdapat pada pitutur sebelumnya, khususnya Kumpulan 1 sd 5. Sebenarnya intinya sederhana saja. Yang waras ngalah. Tetapi ya jelas tidak gampang. Kita punya telinga mendengar yang tidak enak, mulut jadi gatal untuk mendebat atau memaki-maki.
 
Ternyata kalau kita kembali ke  “Mulutmu harimau kamu” maupun “Berbicara peliharalah lidah, berjalan peliharalah kaki”, mengendalikan mulut ternyata amat sulit.
 
Seperti pada kumpulan sebelumnya, Terjemahan (setengah bebas) saya tulis di bawah naskah bahasa Jawanya. Daftar pitutur di bawah bersumber dari Butir Butir Budaya Jawa koleksi Prof. Rusdibjono (BBB) dan Serat Madubasa, Ki Padmasusastra, 1912 (MB), kemudian saya kelompokkan sesuai permasalahannya. Sugeng maos
 
 
1. SIKAP PENDIAM: MUSTIKA KEHIDUPAN
 
Aja gumampang ngeculake wicara panacad sarta pangalem, awit wicaramu mau durung mesthi bener, sing mesthi panacadmu: wis gawe serik, pangalemmu aweh wisa, endi kang aran becik, kabeh ala, kang sayoga mung meneng. Wong meneng iku musthikaning urip, katon ngumala pindha sotya sinarawedi, saben muni mung satemene. (MB)
 
TERJEMAHAN: Jangan terlalu mudah melepas celaan atau pujian, karena bicaramu belum tentu benar. Yang jelas celaanmu membuat sakit hati, pujianmu merupakan bisa. Mana yang lebih baik, semuanya jelek. Yang benar adalah diam. Orang diam ibarat mustikanya hidup yang bersinar ibarat intan berlian. Apa yang diucapkan hanyalah yang sebenarnya.
 
 
2. ORANG PENDIAM: UCAPANYA DIPERCAYA
 
Pangalem utawa panacad marang liyan, uni karo pisan iku padha ora kena diandel. Dene kang kena diandel, unine wong meneng. Saben muni iya temen. Liding dongeng: becik wong meneng tinimbang karo wong juweh. (MB)
 
TERJEMAHAN: Baik pujian maupun celaan keduanya tidak bisa dipercaya kebenarannya. Yang bisa dipercaya adalah ucapan orang pendiam. Kalau ia bicara, ia akan bicara benar. Kesimpulan: Orang pendiam lebih baik daripada orang banyak ngomong.
 
 
3. ORANG PENDIAM: JAUH DARI MASALAH
 
Wong meneng ana ing pajagongan, iku metu saka ing reribed (MB)
 
TERJEMAHAN: Orang pendiam dalam pergaulan, itu menjauhkan dari masalah
 
 
4. TEPA SLIRA DAN MAWAS DIRI

Tepa slira lan mawas dhiri iku dadi oboring laku nggayuh rahayu, minangka jimat paripih tumraping ngaurip. Munggahe bisa nyedhakake rasa asih lan ngedohake watak drengki lan dakwenang marang sapepadhane. Sregep mawas diri ateges bakal weruh marang kekurangan lan cacade dhewe, wusanane tukul greget ndandani murih apike.(BBB

TERJEMAHAN: Tepa slira dan mawas diri adalah obor dalam mencapai keselamatan, merupakan azimat kehidupan. Mendekatkan rasa asih dan menjauhkan watak iri dan sewenang-wenang kepada sesama manusia. Rajin mawas diri akan mengetahui kekurangan dan cacat diri sendiri sehingga timbul kehendak untuk memperbaiki.


5. TAHU MENEMPATKAN DIRI

Wong kang bisa mawas dhiri yaiku wong kang bisa manjing ajur-ajer, ngerti empan papan laras karo reh swasana sakupenge tanpa ninggalake subasita. Paribasane wong kang baut ngadisarira, aja mung kalimput dening busana bae, nanging bisaa tansah marsudi marang padhanging semu lan manising wicara tanpa nglirwakake marang alus lan luwesing solah bawa (BBB)

TERJEMAHAN: Orang yang bisa mawas diri yaitu orang yang bisa menyatu, tahu menempatkan diri selaras dengan suasana sekitarnya tanpa menghilangkan sopan santun. Ibarat orang yang pandai berhias, jangan terpaku pada pakaiannya saja tetapi juga pada cerahnya wajah, manisnya tutur kata dan halus serta luwesnya perilaku.


6. MAMPU MELAWAN DIRI-SENDIRI

Sapa kang bisa nelukake musuh-musuhe, dheweke diarani kuwat. Ananging sapa kang bisa nelukake awake dhewe, dheweke iku kang luwih kuwat maneh (BBB)

TERJEMAHAN: Siapa yang bisa mengalahkan musuh-musuhnya dia disebut kuat. Tetapi siapa yang bisa mengalahkan dirinya sendiri dialah yang lebih kuat


7. MENEMPATKAN KEKUATAN PADA TEMPATNYA

Sipate wong urip iku mesti kesinungan kekuwatan. Kang ngerti bisa ngecakake dene kang ora bisa ngerti kurang digladhi, temahan ora tumanja. Ngempakake kekuwatan mula ora gampang. Buktine ora sethithik kekuwatan kang empane ora mapan. Kawruhana yen rusake bebrayan ing antarane marga saka pakartine wong kang ngerti marang dayaning kekuwatane nanging ora kanggo nggayuh gegayuhan kang mulya, mung kanggo derenging ati angkara. (BBB)

TERJEMAHAN: Sifat manusia pasti mempunyai kekuatan. Yang mengerti akan mampu menerapkannya sedang yang tidak tahu dan tidak pernah dilatih akan tidak bermanfaat. Menggunakan kekuatan memang tidak mudah. Banyak yang penempatannya tidak tepat. Ketahuilah bahwa rusaknya kehidupan salah satu penyebabnya adalahkarena perbuatan dari orang-orang yang mengerti daya dari kekuatan tetapi tidak digunakan untuk mencapai tujuan mulia, hanya untuk memenuhi napsu angkara.


8. MENGALAH: PANGKAL KESELAMATAN

Ngalah basa sakecap laku satindak: ana ing pajagongan, iku dadi witing kaslametan, ananging arang kang bisa nglakoni, kang akeh: milawani golek bener, mangka pancen rampung mung winangsulan: kados inggih leres pamaiben sampeyan, kula ingkang lepat: cuthel, ora susah direwangi pathenthengan, sing ngupahi sapa? (MB)

TERJEMAHAN: Mengalah “satu patah kata” dan “langkah satu tindak” dalam pergaulan menjadi awal keselamatan, tetapi jarang yang mampu melaksanakannya: Kebanyakan manusia mencari benarnya sendiri, padahal semuanya akan selesai kalau kita jawab dengan: Benar bantahan anda, saya yang salah. Selesailah urusan, tidak perlu bersitegang, apakah ada yang membayar?


9. ORANG MENGALAH, JAUH DARI MASALAH; ORANG DIAM, DI LUAR MASALAH

Wong ngalah clathu sakecap laku satindak, iku wis sumingkir saka ing pakewuh, dene wong meneng ana sajabaning pakewuh, awit wateking manungsa mung golek menang.(MB)

TERJEMAHAN: Orang yang mengalah ucapan sepatah dan langkah satu tindak, berarti menyingkir dari masalah. Orang yang diam berarti berada di luar masalah, karena watak manusia hanya mencari menang.


10. WONG NGALAH DHUWUR WEKASE

Unèn-unène: wong ngalah dhuwur wêkase, iku nyata, ora ana wong kêduwung gone ngalah: ujar sakêcap laku satindak, ewadene arang sing gêlêm anglakoni, upama dicoba sinau ngalah kêpriye, aja sumêlang yèn bakal ilang êmut-êmutanamu intên, têgêse uni ala kang sumimpên, isa malih dadi bêcik, sumorot kaya cahyaning intên, beda uni ala kang wis kawêdhar, bali angrusak awak tanpa aji (MB)

TERJEMAHAN: kata-kata “wong ngalah dhuwur wekase” itu benar. Tidak ada orang menyesal di belakang hari akibat mengalah satu patah kata dan satu langkah kaki. Walau demikian jarang yang mau melakukannya. Umpama dicoba belajar mengalah bagaimana? Jangan kawatir akan kehilangan intan yang kamu kulum. Maksudnya, bicara buruk yang disimpan, bisa menjadi baik dan bercahaya laksana intan. Beda dengan bicara buruk yang dikeluarkan, bisa merusakkan badan dan tidak ada harganya sama-sekali.


PENUTUP
Dalam hal ini orang pendiam yang punya perilaku “anteng, meneng, jatmika” akan lebih bijak. Diam adalah emas. Dengan belajar mawas diri, tahu menempatkan diri, mampu menempatkan kekuatan pada tempat yang sebenarnya, maka kita akan mampu melawan diri sendiri. Telinga yang panas dan mulut yang gatal tidak akan terasa lagi.
Kalau diam menjauhkan masalah, maka mengalah pangkal keselamatan. Sikap mengalah akan menjauhkan diri dari masalah, sikap diam akan menempatkan kita di luar masalah. “Wong ngalah dhuwur wekase” orang yang mau mengalah akan memperoleh kemenangan akhir. Dan jangan lupa “Sura dira jaya ning rat lebur dening pangastuti. (IwMM)

Sumber : Iwan M Muljono 



0 komentar:

Posting Komentar